|
1
[वै] याज्ञसेन्या वचः शरुत्वा भीमसेनॊ ऽतयमर्षणः निःश्वसन्न उपसंगम्य करुथ्धॊ राजानम अब्रवीत 2 राज्यस्य पथवीं धर्म्यां वरज सत्पुरुषॊचिताम धर्मकामार्द हीनानां किं नॊ वस्तुं तपॊवने 3 नैव धर्मेण तथ राज्यं नार्जवेन न चौजसा अक्षकूटम अधिष्ठाय हृतं थुर्यॊधनेन नः 4 गॊमायुनेव सिंहानां थुर्बलेन बलीयसाम आमिषं विघसाशेन तथ्वथ राज्यं हि नॊ हृतम 5 धर्मलेश परतिच्छन्नः परभवं धर्मकामयॊः अर्दम उत्सृज्य किं राजन थुर्गेषु परितप्यसे 6 भवतॊ ऽनुविधानेन राज्यं नः पश्यतां हृतम अहार्यम अपि शक्रेण गुप्तं गाण्डीवधन्वना 7 कुणीनाम इव बिल्वानि पङ्गूनाम इव धेनवः हृतम ऐश्वर्यम अस्माकं जीवतां भवतः कृते 8 भवतः परियम इत्य एवं महथ वयसनम ईथृशम धर्मकामे परतीतस्य परतिपन्नाः सम भारत 9 कर्शयामः सवमित्राणि नन्थयामश च शात्रवान आत्मानं भवतः शास्त्रे नियम्य भरतर्षभ 10 यथ वयं न तथैवैतान धार्तराष्ट्रान निहन्महि भवतः शास्त्रम आथाय तन नस तपति थुष्कृतम 11 अदैनाम अन्ववेक्षस्व मृगचर्याम इवात्मनः अवीराचरितां राजन न बलस्दैर निषेविताम 12 यां न कृष्णॊ न बीभत्सुर नाभिमन्युर न सृञ्जयः न चाहम अभिनन्थामि न च माथ्री सुताव उभौ 13 भवान धर्मॊ धर्म इति सततं वरतकर्शितः कच चिथ राजन न निर्वेथाथ आपन्नः कलीब जीविकाम 14 थुर्मनुष्यां हि निर्वेथम अफलं सर्वघातिनाम अशक्ताः शरियम आहर्तुम आत्मनः कुर्वते परियम 15 स भवान थृष्टिमाञ शक्तः पश्यन्न आत्मनि पौरुषम आनृशंस्य परॊ राजन नानर्दम अवबुध्यसे 16 अस्मान अमी धार्तराष्ट्राः कषममाणान अलं सतः अशक्तान एव मन्यन्ते तथ्थुःखं नाहवे वधः 17 तत्र चेथ युध्यमानानाम अजिह्मम अनिवर्तिनाम सर्वशॊ हि वधः शरेयान परेत्य लॊकाँल लभेमहि 18 अद वा वयम एवैतान निहत्य भरतर्षभ आथथीमहि गां सर्वां तदापि शरेय एव नः 19 सर्वदा कार्यम एतन नः सवधर्मम अनुतिष्ठताम काङ्क्षतां विपुलां कीर्तिं वैरं परतिचिकीर्षताम 20 आत्मार्दं युध्यमानानां विथिते कृत्यलक्षणे अन्यैर अपहृते राज्ये परशंसैव न गर्हणा 21 कर्शनार्दॊ हि यॊ धर्मॊ मित्राणाम आत्मनस तदा वयसनं नाम तथ राजन न सा धर्मः कुधर्म तत 22 सर्वदा धर्मनित्यं तु पुरुषं धर्मथुर्बलम जहतस तात धर्मार्दौ परेतं थुःखसुखे यदा 23 यस्य धर्मॊ हि धर्मार्दं कलेशभान न स पण्डितः न स धर्मस्य वेथार्दं सूर्यस्यान्धः परभाम इव 24 यस्य चार्दार्दम एवार्दः स च नार्दस्य कॊविथः रक्षते भृतकॊ ऽरण्यं यदा सयात ताथृग एव सः 25 अतिवेलं हि यॊ ऽरदार्दी नेतराव अनुतिष्ठति स वध्यः सर्वभूतानां बरह्महेव जुगुप्सितः 26 सततं यश च कामार्दी नेतराव अनुतिष्ठति मित्राणि तस्य नश्यन्ति धर्मार्दाब्भ्यां च हीयते 27 तस्य धर्मार्दहीनस्य कामान्ते निधनं धरुवम कामतॊ रममाणस्य मीनस्येवाम्भसः कषये 28 तस्माथ धर्मार्दयॊर नित्यं न परमाथ्यन्ति पण्डिताः परकृतिः सा हि कामस्य पावकस्यारणिर यदा 29 सर्वदा धर्ममूलॊ ऽरदॊ धर्मश चार्दपरिग्रहः इतरेतर यॊनी तौ विथ्धि मेघॊथधी यदा 30 थरव्यार्द सपर्शसंयॊगे या परीतिर उपजायते स कामश चित्तसंकल्पः शरीरं नास्य विथ्यते 31 अर्दार्दी पुरुषॊ राजन बृहन्तं धर्मम ऋच्छति अर्दम ऋच्छति कामार्दी न कामाथ अन्यम ऋच्छती 32 न हि कामेन कामॊ ऽनयः साध्यते फलम एव तत उपयॊगात फलस्येव काष्ठाथ भस्मेव पण्डितः 33 इमाञ शकुनिकान राजन हन्ति वैतंसिकॊ यदा एतथ रूपम अधर्मस्य भूतेषु च विहिंसताम 34 कामाल लॊभाच च धर्मस्य परवृत्तिं यॊ न पश्यति स वध्यः सर्वभूतानां परेत्य चेह च थुर्मतिः 35 वयक्तं ते विथितॊ राजन्न अर्दॊ थरव्यपरिग्रहः परकृतिं चापि वेत्दास्य विकृतिं चापि भूयसीम 36 तस्य नाशं विनाशं वा जरया मरणेन वा अनर्दम इति मन्यन्ते सॊ ऽयम अस्मासु वर्तते 37 इन्थ्रियाणां च पञ्चानां मनसॊ हृथयस्य च विषये वर्तमानानां या परीतिर उपजायते स काम इति मे बुथ्धिः कर्मणां फलम उत्तमम 38 एवम एव पृदग थृष्ट्वा धर्मार्दौ कामम एव च न धर्मपर एव सयान नादार्द परमॊ नरः न कामपरमॊ वा सयात सर्वान सेवेत सर्वथा 39 धर्मं पूर्वं धनं मध्ये जघन्ये कामम आचरेत अहन्य अनुचरेथ एवम एष शास्त्रकृतॊ विधिः 40 कामं पूर्वं धनं मध्ये जघन्ये धर्मम आचरेत वयस्य अनुचरेथ एवम एष शास्त्रकृतॊ विधिः 41 धर्मं चार्दं च कामं च यदावथ वथतां वर विभज्य काले कालज्ञः सर्वान सेवेत पण्डितः 42 मॊक्षॊ वा परमं शरेय एष राजन सुखार्दिनाम पराप्तिर वा बुथ्धिम आस्दाय सॊपायं कुरुनन्थन 43 तथ वाशु करियतां राजन पराप्तिर वाप्य अधिगम्यताम जीवितं हय आतुरस्येव थुःखम अन्तरवर्तिनः 44 विथितश चैव ते धर्मः सततं चरितश च ते जानते तवयि शंसन्ति सुहृथः कर्मचॊथनाम 45 थानं यज्ञं सतां पूजा वेथ धारणम आर्जवम एष धर्मः परॊ राजन फलवान परेत्य चेह च 46 एष नार्दविहीनेन शक्यॊ राजन निषेवितुम अखिलाः पुरुषव्याघ्र गुणाः सयुर यथ्य अपीतरे 47 धर्ममूलं जगथ राजन नान्यथ धर्माथ विशिष्यते धर्मश चार्देन महता शक्यॊ राजन निषेवितुम 48 न चार्दॊ भैक्ष चर्येण नापि कलैब्येन कर्हि चित वेत्तुं शक्यः सथा राजन केवलं धर्मबुथ्धिना 49 परतिषिथ्धा हि ते याच्ञा यया सिध्यति वै थविजः तेजसैवार्द लिप्सायां यतस्व पुरुषर्षभ 50 भैक्ष चर्या न विहिता न च विट शूथ्र जीविका कषत्रियस्य विशेषेण धर्मस तु बलम औरसम 51 उथारम एव विथ्वांसॊ धर्मं पराहुर मनीषिणः उथारं परतिपथ्यस्व नावरे सदातुम अर्हसि 52 अनुबुध्यस्व राजेन्थ्र वेत्द धर्मान सनातनान करूरकर्माभिजातॊ ऽसि यस्माथ उथ्विजते जनः 53 परजापालनसंभूतं फलं तव न गर्हितम एष ते विहितॊ राजन धात्रा धर्मः सनातनः 54 तस्माथ विचलितः पार्द लॊके हास्यं गमिष्यसि सवधर्माथ धि मनुष्याणां चलनं न परशस्यते 55 स कषात्रं हृथयं कृत्वा तयक्त्वेथं शिदिलं मनः वीर्यम आस्दाय कौन्तेय धुरम उथ्वह धुर्यवत 56 न हि केवलधर्मात्मा पृदिवीं जातु कश चन पार्दिवॊ वयजयथ राजन न भूतिं न पुनः शरियम 57 जिह्वां थत्त्वा बहूनां हि कषुथ्राणां लुब्ध चेतसाम निकृत्या लभते राज्यम आहारम इव शल्यकः 58 भरातरः पूर्वजाताश च सुसमृथ्धाश च सर्वशः निकृत्या निर्जिता थेवैर असुराः पाण्डवर्षभ 59 एवं बलवतः सर्वम इति बुथ्ध्वा महीपते जहि शत्रून महाबाहॊ परां निकृतिम आस्दितः 60 न हय अर्जुन समः कश चिथ युधि यॊथ्धा धनुर्धरः भविता वा पुमान कश चिन मत्समॊ वा गथाधरः 61 सत्त्वेन कुरुते युथ्धं राजन सुबलवान अपि न परमाणेन नॊत्साहात सत्त्वस्दॊ भव पाण्डव 62 सत्त्वं हि मूलम अर्दस्य वितदं यथ अयॊ ऽनयदा न तु परसक्तं भवति वृक्षच छायेव हैमनी 63 अर्दत्यागॊ हि कार्यः सयाथ अर्दं शरेयांसम इच्छता बीजौपम्येन कौन्तेय मा ते भूथ अत्र संशयः 64 अर्देन तु समॊ ऽनर्दॊ यत्र लभ्येत नॊथयः न तत्र विपणः कार्यः खरकण्डूयितं हि तत 65 एवम एव मनुष्येन्थ्र धर्मं तयक्त्वाल्पकं नरः बृहन्तं धर्मम आप्नॊति स बुथ्ध इति निश्चितः 66 अमित्रं मित्रसंपन्नं मित्रैर भिन्थन्ति पण्डिताः भिन्नैर मित्रैः परित्यक्तं थुर्बलं कुरुते वशे 67 सत्त्वेन कुरुते युथ्धं राजन सुबलवान अपि नॊथ्यमेन न हॊत्राब्भिः सर्वाः सवीकुरुते परजाः 68 सर्वदा संहतैर एव थुर्बलैर बलवान अपि अमित्रः शक्यते हन्तुं मधुहा भरमरैर इव 69 यदा राजन परजाः सर्वाः सूर्यः पाति गभस्तिभिः अत्ति चैव तदैव तवं सवितुः सथृशॊ भव 70 एतथ धयपि तपॊ राजन पुराणम इति नः शरुतम विधिना पालनं भूमेर यत्कृतं नः पितामहैः 71 अपेयात किल भाः सूर्याल लक्ष्मीश चन्थ्रमसस तदा इति लॊके वयवसितॊ थृष्ट्वेमां भवतॊ वयदाम 72 भवतश च परशंसाभिर निन्थाभिर इतरस्य च कदा युक्ताः परिषथः पृदग राजन समागताः 73 इथम अभ्यधिकं राजन बराह्मणा गुरवश च ते समेताः कदयन्तीह मुथिताः सत्यसंधताम 74 यन न मॊहान न कार्पण्यान न लॊभान न भयाथ अपि अनृतं किं चिथ उक्तं ते न कामान नार्दकारणात 75 यथ एनः कुरुते किं चिथ राजा भूमिम इवाप्नुवन सर्वं तन नुथते पश्चाथ यज्ञैर विपुलथक्षिणैः 76 बराह्मणेभ्यॊ थथथ गरामान गाश च राजन सहस्रशः मुच्यते सर्वपापेभ्यस तमॊभ्य इव चन्थ्रमाः 77 पौरजानपथाः सर्वे परायशः कुरुनन्थन सवृथ्धबालाः सहिताः शंसन्ति तवां युधिष्ठिर 78 शवथृतौ कषीरम आसक्तं बरह्म वा वृषले यदा सत्यं सतेने बलं नार्यां राज्यं थुर्यॊधने तदा 79 इति निर्वचनं लॊके चिरं चरति भारत अपि चैतत सत्रियॊ बालाः सवाध्यायम इव कुर्वते 80 स भवान रदम आस्दाय सर्वॊपकरणान्वितम तवरमाणॊ ऽभिनिर्यातु चिरम अर्दॊपपाथकम 81 वाचयित्वा थविजश्रेष्ठान अथ्यैव गजसाह्वयम अस्त्रविथ्भिः परिवृतॊ भरातृभिर थृठ धन्विभिः आशीविषसमैर वीरैर मरुथ्भिर इव वृत्रहा 82 शरियम आथत्स्व कौन्तेय धार्तराष्ट्रान महाबल न हि गाण्डीवमुक्तानां शराणां गार्ध्रवाससाम 83 सपर्शम आशीविषाभानां मर्त्यः कश चन संसहेत न स वीरॊ न मातङ्गॊ न सथश्वॊ ऽसति भारत 84 यः सहेत गथा वेगं मम करुथ्धस्य संयुगे सृञ्जयैः सह कैकेयैर वृष्णीनाम ऋषभेण च 85 कदं सविथ युधि कौन्तेय राज्यं न पराप्नुयामहे |
1
[vai] yājñasenyā vacaḥ śrutvā bhīmaseno 'tyamarṣaṇaḥ niḥśvasann upasaṃgamya kruddho rājānam abravīt 2 rājyasya padavīṃ dharmyāṃ vraja satpuruṣocitām dharmakāmārtha hīnānāṃ kiṃ no vastuṃ tapovane 3 naiva dharmeṇa tad rājyaṃ nārjavena na caujasā akṣakūṭam adhiṣṭhāya hṛtaṃ duryodhanena naḥ 4 gomāyuneva siṃhānāṃ durbalena balīyasām āmiṣaṃ vighasāśena tadvad rājyaṃ hi no hṛtam 5 dharmaleśa praticchannaḥ prabhavaṃ dharmakāmayoḥ artham utsṛjya kiṃ rājan durgeṣu paritapyase 6 bhavato 'nuvidhānena rājyaṃ naḥ paśyatāṃ hṛtam ahāryam api śakreṇa guptaṃ gāṇḍīvadhanvanā 7 kuṇīnām iva bilvāni paṅgūnām iva dhenavaḥ hṛtam aiśvaryam asmākaṃ jīvatāṃ bhavataḥ kṛte 8 bhavataḥ priyam ity evaṃ mahad vyasanam īdṛśam dharmakāme pratītasya pratipannāḥ sma bhārata 9 karśayāmaḥ svamitrāṇi nandayāmaś ca śātravān ātmānaṃ bhavataḥ śāstre niyamya bharatarṣabha 10 yad vayaṃ na tadaivaitān dhārtarāṣṭrān nihanmahi bhavataḥ śāstram ādāya tan nas tapati duṣkṛtam 11 athainām anvavekṣasva mṛgacaryām ivātmanaḥ avīrācaritāṃ rājan na balasthair niṣevitām 12 yāṃ na kṛṣṇo na bībhatsur nābhimanyur na sṛñjayaḥ na cāham abhinandāmi na ca mādrī sutāv ubhau 13 bhavān dharmo dharma iti satataṃ vratakarśitaḥ kac cid rājan na nirvedād āpannaḥ klība jīvikām 14 durmanuṣyāṃ hi nirvedam aphalaṃ sarvaghātinām aśaktāḥ śriyam āhartum ātmanaḥ kurvate priyam 15 sa bhavān dṛṣṭimāñ śaktaḥ paśyann ātmani pauruṣam ānṛśaṃsya paro rājan nānartham avabudhyase 16 asmān amī dhārtarāṣṭrāḥ kṣamamāṇān alaṃ sataḥ aśaktān eva manyante tadduḥkhaṃ nāhave vadhaḥ 17 tatra ced yudhyamānānām ajihmam anivartinām sarvaśo hi vadhaḥ śreyān pretya lokāṁl labhemahi 18 atha vā vayam evaitān nihatya bharatarṣabha ādadīmahi gāṃ sarvāṃ tathāpi śreya eva naḥ 19 sarvathā kāryam etan naḥ svadharmam anutiṣṭhatām kāṅkṣatāṃ vipulāṃ kīrtiṃ vairaṃ praticikīrṣatām 20 ātmārthaṃ yudhyamānānāṃ vidite kṛtyalakṣaṇe anyair apahṛte rājye praśaṃsaiva na garhaṇā 21 karśanārtho hi yo dharmo mitrāṇām ātmanas tathā vyasanaṃ nāma tad rājan na sā dharmaḥ kudharma tat 22 sarvathā dharmanityaṃ tu puruṣaṃ dharmadurbalam jahatas tāta dharmārthau pretaṃ duḥkhasukhe yathā 23 yasya dharmo hi dharmārthaṃ kleśabhān na sa paṇḍitaḥ na sa dharmasya vedārthaṃ sūryasyāndhaḥ prabhām iva 24 yasya cārthārtham evārthaḥ sa ca nārthasya kovidaḥ rakṣate bhṛtako 'raṇyaṃ yathā syāt tādṛg eva saḥ 25 ativelaṃ hi yo 'rthārthī netarāv anutiṣṭhati sa vadhyaḥ sarvabhūtānāṃ brahmaheva jugupsitaḥ 26 satataṃ yaś ca kāmārthī netarāv anutiṣṭhati mitrāṇi tasya naśyanti dharmārthābbhyāṃ ca hīyate 27 tasya dharmārthahīnasya kāmānte nidhanaṃ dhruvam kāmato ramamāṇasya mīnasyevāmbhasaḥ kṣaye 28 tasmād dharmārthayor nityaṃ na pramādyanti paṇḍitāḥ prakṛtiḥ sā hi kāmasya pāvakasyāraṇir yathā 29 sarvathā dharmamūlo 'rtho dharmaś cārthaparigrahaḥ itaretara yonī tau viddhi meghodadhī yathā 30 dravyārtha sparśasaṃyoge yā prītir upajāyate sa kāmaś cittasaṃkalpaḥ śarīraṃ nāsya vidyate 31 arthārthī puruṣo rājan bṛhantaṃ dharmam ṛcchati artham ṛcchati kāmārthī na kāmād anyam ṛcchatī 32 na hi kāmena kāmo 'nyaḥ sādhyate phalam eva tat upayogāt phalasyeva kāṣṭhād bhasmeva paṇḍitaḥ 33 imāñ śakunikān rājan hanti vaitaṃsiko yathā etad rūpam adharmasya bhūteṣu ca vihiṃsatām 34 kāmāl lobhāc ca dharmasya pravṛttiṃ yo na paśyati sa vadhyaḥ sarvabhūtānāṃ pretya ceha ca durmatiḥ 35 vyaktaṃ te vidito rājann artho dravyaparigrahaḥ prakṛtiṃ cāpi vetthāsya vikṛtiṃ cāpi bhūyasīm 36 tasya nāśaṃ vināśaṃ vā jarayā maraṇena vā anartham iti manyante so 'yam asmāsu vartate 37 indriyāṇāṃ ca pañcānāṃ manaso hṛdayasya ca viṣaye vartamānānāṃ yā prītir upajāyate sa kāma iti me buddhiḥ karmaṇāṃ phalam uttamam 38 evam eva pṛthag dṛṣṭvā dharmārthau kāmam eva ca na dharmapara eva syān nāthārtha paramo naraḥ na kāmaparamo vā syāt sarvān seveta sarvadā 39 dharmaṃ pūrvaṃ dhanaṃ madhye jaghanye kāmam ācaret ahany anucared evam eṣa śāstrakṛto vidhiḥ 40 kāmaṃ pūrvaṃ dhanaṃ madhye jaghanye dharmam ācaret vayasy anucared evam eṣa śāstrakṛto vidhiḥ 41 dharmaṃ cārthaṃ ca kāmaṃ ca yathāvad vadatāṃ vara vibhajya kāle kālajñaḥ sarvān seveta paṇḍitaḥ 42 mokṣo vā paramaṃ śreya eṣa rājan sukhārthinām prāptir vā buddhim āsthāya sopāyaṃ kurunandana 43 tad vāśu kriyatāṃ rājan prāptir vāpy adhigamyatām jīvitaṃ hy āturasyeva duḥkham antaravartinaḥ 44 viditaś caiva te dharmaḥ satataṃ caritaś ca te jānate tvayi śaṃsanti suhṛdaḥ karmacodanām 45 dānaṃ yajñaṃ satāṃ pūjā veda dhāraṇam ārjavam eṣa dharmaḥ paro rājan phalavān pretya ceha ca 46 eṣa nārthavihīnena śakyo rājan niṣevitum akhilāḥ puruṣavyāghra guṇāḥ syur yady apītare 47 dharmamūlaṃ jagad rājan nānyad dharmād viśiṣyate dharmaś cārthena mahatā śakyo rājan niṣevitum 48 na cārtho bhaikṣa caryeṇa nāpi klaibyena karhi cit vettuṃ śakyaḥ sadā rājan kevalaṃ dharmabuddhinā 49 pratiṣiddhā hi te yācñā yayā sidhyati vai dvijaḥ tejasaivārtha lipsāyāṃ yatasva puruṣarṣabha 50 bhaikṣa caryā na vihitā na ca viṭ śūdra jīvikā kṣatriyasya viśeṣeṇa dharmas tu balam aurasam 51 udāram eva vidvāṃso dharmaṃ prāhur manīṣiṇaḥ udāraṃ pratipadyasva nāvare sthātum arhasi 52 anubudhyasva rājendra vettha dharmān sanātanān krūrakarmābhijāto 'si yasmād udvijate janaḥ 53 prajāpālanasaṃbhūtaṃ phalaṃ tava na garhitam eṣa te vihito rājan dhātrā dharmaḥ sanātanaḥ 54 tasmād vicalitaḥ pārtha loke hāsyaṃ gamiṣyasi svadharmād dhi manuṣyāṇāṃ calanaṃ na praśasyate 55 sa kṣātraṃ hṛdayaṃ kṛtvā tyaktvedaṃ śithilaṃ manaḥ vīryam āsthāya kaunteya dhuram udvaha dhuryavat 56 na hi kevaladharmātmā pṛthivīṃ jātu kaś cana pārthivo vyajayad rājan na bhūtiṃ na punaḥ śriyam 57 jihvāṃ dattvā bahūnāṃ hi kṣudrāṇāṃ lubdha cetasām nikṛtyā labhate rājyam āhāram iva śalyakaḥ 58 bhrātaraḥ pūrvajātāś ca susamṛddhāś ca sarvaśaḥ nikṛtyā nirjitā devair asurāḥ pāṇḍavarṣabha 59 evaṃ balavataḥ sarvam iti buddhvā mahīpate jahi śatrūn mahābāho parāṃ nikṛtim āsthitaḥ 60 na hy arjuna samaḥ kaś cid yudhi yoddhā dhanurdharaḥ bhavitā vā pumān kaś cin matsamo vā gadādharaḥ 61 sattvena kurute yuddhaṃ rājan subalavān api na pramāṇena notsāhāt sattvastho bhava pāṇḍava 62 sattvaṃ hi mūlam arthasya vitathaṃ yad ayo 'nyathā na tu prasaktaṃ bhavati vṛkṣac chāyeva haimanī 63 arthatyāgo hi kāryaḥ syād arthaṃ śreyāṃsam icchatā bījaupamyena kaunteya mā te bhūd atra saṃśayaḥ 64 arthena tu samo 'nartho yatra labhyeta nodayaḥ na tatra vipaṇaḥ kāryaḥ kharakaṇḍūyitaṃ hi tat 65 evam eva manuṣyendra dharmaṃ tyaktvālpakaṃ naraḥ bṛhantaṃ dharmam āpnoti sa buddha iti niścitaḥ 66 amitraṃ mitrasaṃpannaṃ mitrair bhindanti paṇḍitāḥ bhinnair mitraiḥ parityaktaṃ durbalaṃ kurute vaśe 67 sattvena kurute yuddhaṃ rājan subalavān api nodyamena na hotrābbhiḥ sarvāḥ svīkurute prajāḥ 68 sarvathā saṃhatair eva durbalair balavān api amitraḥ śakyate hantuṃ madhuhā bhramarair iva 69 yathā rājan prajāḥ sarvāḥ sūryaḥ pāti gabhastibhiḥ atti caiva tathaiva tvaṃ savituḥ sadṛśo bhava 70 etad dhyapi tapo rājan purāṇam iti naḥ śrutam vidhinā pālanaṃ bhūmer yatkṛtaṃ naḥ pitāmahaiḥ 71 apeyāt kila bhāḥ sūryāl lakṣmīś candramasas tathā iti loke vyavasito dṛṣṭvemāṃ bhavato vyathām 72 bhavataś ca praśaṃsābhir nindābhir itarasya ca kathā yuktāḥ pariṣadaḥ pṛthag rājan samāgatāḥ 73 idam abhyadhikaṃ rājan brāhmaṇā guravaś ca te sametāḥ kathayantīha muditāḥ satyasaṃdhatām 74 yan na mohān na kārpaṇyān na lobhān na bhayād api anṛtaṃ kiṃ cid uktaṃ te na kāmān nārthakāraṇāt 75 yad enaḥ kurute kiṃ cid rājā bhūmim ivāpnuvan sarvaṃ tan nudate paścād yajñair vipuladakṣiṇaiḥ 76 brāhmaṇebhyo dadad grāmān gāś ca rājan sahasraśaḥ mucyate sarvapāpebhyas tamobhya iva candramāḥ 77 paurajānapadāḥ sarve prāyaśaḥ kurunandana savṛddhabālāḥ sahitāḥ śaṃsanti tvāṃ yudhiṣṭhira 78 śvadṛtau kṣīram āsaktaṃ brahma vā vṛṣale yathā satyaṃ stene balaṃ nāryāṃ rājyaṃ duryodhane tathā 79 iti nirvacanaṃ loke ciraṃ carati bhārata api caitat striyo bālāḥ svādhyāyam iva kurvate 80 sa bhavān ratham āsthāya sarvopakaraṇānvitam tvaramāṇo 'bhiniryātu ciram arthopapādakam 81 vācayitvā dvijaśreṣṭhān adyaiva gajasāhvayam astravidbhiḥ parivṛto bhrātṛbhir dṛṭha dhanvibhiḥ āśīviṣasamair vīrair marudbhir iva vṛtrahā 82 śriyam ādatsva kaunteya dhārtarāṣṭrān mahābala na hi gāṇḍīvamuktānāṃ śarāṇāṃ gārdhravāsasām 83 sparśam āśīviṣābhānāṃ martyaḥ kaś cana saṃsahet na sa vīro na mātaṅgo na sadaśvo 'sti bhārata 84 yaḥ saheta gadā vegaṃ mama kruddhasya saṃyuge sṛñjayaiḥ saha kaikeyair vṛṣṇīnām ṛṣabheṇa ca 85 kathaṃ svid yudhi kaunteya rājyaṃ na prāpnuyāmahe |